Budući da vrlo mali broj Hrvata još čita ćirilicu (mlađi vrlo rijetko), ovdje donosimo na uvid bez komentara prijepis teksta u latinici iz beogradsko NIN-a (Nedeljne informativne novine, br. 1471, 18. ožujka 1979., st. 14-15). Odmah iza teksta iz NIN-a donosimo preslik fra Mladenova pisma upućeno uredništvu tog tjednika. Usput, čuvari ondašnje države i režima su više puta mješali fra Mladena i mene. Ovdje govore kako je Mladen bio u Saboru Hrvatskog narodnog vijeća, a bio sam ja. U jednom udbaškom dokumentu iz savezne Udbe (od kojeg imam kopiju) govore kako sam ja predovido molitvu u Kongresu, a bio je Mladen.

A. Čuvalo

***

Apsurdi

Misa u kongresu

(za spas duša ratnih zločinaca)

U toku dve stotine i nešto više godina burne istorije Sjedinjne Američke Države su svašta doživele i preživele, ali još, ipak, ima stvari koje se i tamo događaju “prvi put”. Jedan takav događaj odigrao se 8. februara ove godine, sudeći bar prema zvaničnom dnevniku Predstavničkog doma američkog Kongresa, čija je jedna stranica, sa tim datumom, dospela ovih dana do naše redakcije posredstvom crkve Svetog Ćirila i Metodija i crkve Svetog Rafaela, iz njujorške 41. ulice, Zapadna strana.

Tog, rekolo bi se istorijskog dana, sednica Predstavničkog doma Kongresa otvorena je – “prvi put u više od 200 godina”, kako piše u dnevniku – bogoslužjem jednog “hrvatsko-američkog sveštenika”, prečasnog Mladena Čuvala, pastora već pomenute crkve sa Zapadne strane.

Pošto se zahvalio svevišnjem na blagoslovima koje je podario američkoj naciji, prečasni Čuvalo ga je – u svoje ime i u ime prisutnih predstavnika naroda – zamolio za zaštitu “svih ljudi sveta, rođenih i nerođenih, i njihovih nacija, nezavisnih i onih koje to još nisu”. Tim povodom, nakon što je pomenuo i hrvatsku naciju i njen doprinos za “Američku i njenu svetu stvar”, prečasni je pozvao prisutne kongresmene da se mole za “ostvarenje božanskog prava na samoopredeljenje nacija, da sve nacije na svetu ostvare svoju nezavisnost i jednakost, za okončanje njihovih podela i (njihovog) potčinjavanja drugim nacijama”.

prečasni nije naivan

To bi, uglavnom, bilo sve što je prečasni Čuvalo izgovorio sa kongresne predikaonice, uz aminovanje prisutnih narodnih poslanika. Da je na tome ostalo, ovaj “istorijski događaja” ne bi, s ove strane Okeana, bio vredan pomena, sem što bi se, možda, moglo postaviti pitanje ukusa. Naime, koliko je ukusno da se pred najvišim predstavničkim telom SAD, u ulozi božjeg pastira, pojavljuje čovek koji se kao pripadnik ekstremne fašističke emigracije javno deklarisao neprijateljem jedinstva i nezavisnosti jedne Americi prijateljske zemlje. Ali o ukusima se ne raspravlja…

Nije ostalo samo na molitvi: neki uvaženi narodni predstavnici rekli su i više od “amen”. Ono što je prečasni Čuvalo vešto izrbegao ili samo maglovito nagovestio – ostajući dosledan ulozi “sive eminencije” koju već godinama igra u emigrantskom ustaškom podzemlju – umesto njega izgovorili su njujorški kongresmeni Biađi i Grin. Jedan od osnivača takozvanog “Hrvatskog nacionalnog veća” i član njegovog “prvog saziva”, prečasni Čuvalo je sve samo ne naivan, što se izgleda ne bi moglo reći za njegove njujorške prijatelje, čijom se zaslugom pojavio pred Kongresom. Jer, kako inače objasniti to što im se “omaklo” 8. februara – da misu u Kapitolu pretvore u komemoraciju ratnih zločincima, i to iz onog rata u kojem je i Amerika dala velike žrtve i ogroman doprinos savezničkoj pobedi nad fašizmom?

“specijalni značaj”

A upravo se to dogodilo tog “istorijskog” 8. februara, koji po kongresmenu Biađiju ima “specijalni značaj”, jer obiležava “godišnjicu smrti kardinala Alojzijusa Stepinca” i, dalje, “godišnjicu masakra nad 29 sveštenika u Hrvatskoj, Jugoslaviji, 8. februara 1945”.

Za kongresmena Biađija kardinal Stepinac je značajan po tome što je sa 36 godina “postao najmlađi nadbiskup na svetu” i “poznati i predani krstaš za stvar ljudskih prašva (sic!), progonjenih i potlačenih u istočnoj Evropi”. Godišnjica njegove smrti poslužila je ovom američkom kongresmenu kao povod da izrazi solidarnost sa svima koji su “progonjeni zbog verskih ubeđenja” i da, ujedno, izrazi nadu da će papa Jovan Pavle Drugi – “koji potiče iz Poljske, još jedne porobljene nacije kao što je Jugoslavija” – doprineti unapređenju verskih sloboda širom sveta.

Slično Biađiju govorio je i kongresmen Grin, dodajući da će po podne tog “istorijskog dana”, prečasni Čuvalo biti primljen u kongresnoj Komisiji za bezbednost i saradnju u Evropi – da bi “izneo informacije o stanju verskih sloboda u Jugoslaviji”. A to će, po njegovom mišljenju, “značajno doprineti radu Komisije”. Amen!

Teško da je svemu ovome potreban kakav komentar. Našem čitaocu je, svakako, jasno šta je posredi, a nemamo ni najmanju želju da kongresmene Biađija i Grina – niti one njihove kolege koji su im eventualno poverovali na reč – razuveravamo i oslobađamo od “zabluda” o stanju verskih sloboda u Jugoslaviji, odnosno – kako bi to oni rekli – “još jednoj porobljenoj naciji”. Dalje, još je manje potrebno ukazivati na to koliko su ovakva istupanja njujorških kongresmena u suprotnosti sa politikom sadašnje američke administracije i njenog predsednika Đimija Kartera, koji je u bezborj prilika u toku dve godine svog mandata podvukao američku zainteresiranost za očuvanje nezavisnosti i jedinstva Jugoslavije i razvoj prijateljskih odnosa dve zemlje. Jasno je, također, da u SAD ima snaga kojima se takav razvoj odnosa sa Jugoslavijom ne sviđa, pa koriste svaku priliku (uključujući i godišnjice smrti ratnih zločinaca) da bi se suprostavile policiti (sic!) sadašnje administracije. Interesi koji nas povezuju, međutim, isuviše su značajni da bi se mogli ugroziti sitnim provokacijama i besmislenim incidentima poput ovog poslednjeg.

“primerni duhovni lider”

Mada beznačajan za američko-jugoslovenske odnose, ovaj incident, ipak, zaslužuje da bude do kraja razjašnjen, jer ukazuje na pravu prirodu aktivnosti prečasnog Čuvala, onih u čije ime istupa i onih koji ga – poput kongresmena Biađija i Grina – podržavaju, podstiču i reklamiraju kao “primernog duhovnog lidera koji zaslužuje mnoge pohvale za humanizam”.

Prvo, nekoliko reči o “humanizmu” onih čija je godišnjica smrti obeležavana bogoslužjem u Predstavničkom domu američkog kongresa. Nadbiskup Stepinac, ratni zločinac, osuđen 1946. godine na 16 godina zatvora, uslovno oslobođen 1952. umro 10. februara 1960. Glavna, mada ne i jedina tačka optužnice protiv zagrebačkog nadbiskupa i vrhovnog sveštenika ustaške vojske: masovno, nasilno pokrštavanje “grko-istočnjaka” (pravoslavaca, Srba) u katoličanstvo, naravno, sve to u ime “verske slobode”. Nadbiskup Stepinac bio je član “Odbora trojice” koji je, opet, pod sobom imao “Izvršni odbor za pitanje konverzije grko-istočnjaka na katoličku veru” – sve sa ciljem da akcija pokrštavanja bude što organizovanija i efikasnija. U pismu papi iz aprila 1943. godine, nadbiskup Stepinac piše o “240.000 prelaznika sa srpskog pravoslavlja”. Ali rat i njegova akcija pokrštavanja trajali su još dve godine, tako da je ovaj broj, u najmanju ruku, udvostručen. Zapadne diplomate i novinari, koji su prisustvovali procesu pred Vrhovnim sudom Hrvatske, mogli su da čuju i prenesu mnogobrojna svedočanstva o tome kako je nadbiskupova akcija sprovođena na terenu: pokrštavalo se s kamom pod grlom, a mnogi sveštenici su, da bi bili “uverljiviji” u “nagovaranju Srba u prednosti katoličanstva”, prvo oblačili ustašku uniformu, a zatim, preko nje – da bi se “stvar izvela po crkvenim propisima – svešteničku odoru. Sve to, sa znanjem i blagoslovom već pomenutog “predanog krstaša za stvar ljudskih prava” i “verskih sloboda”, kako je to lepo rekao kongresmen Biađi. Uzgred, da podsetimo uvaženog kongresmena da su saveznici – a među njima je, ako to nije znao, bila i Amerika – nasilno pokrštavanje proglasili za ratni zločin. A ono koje je izvedeno pod Stepincem, bilo je najmasovnije i najnasilnije od vremena verskih ratova.

pitanje pristojnosti

Zbog toga je, najblaže rečeno, nepristojno dovoditi u bilo kakvu vezu nadbiskupa Stepinca i poljskog papu Vojtilu, što je u svom pledoajeu pred Predstavničkim domom učinio kongresmen Biađi. Nije naš posao da jednom uvaženom kongresmenu držimo lekcije iz istorije i lepom ponašanju, ali ćemo mu, ipak, skreniti pažnju na činjenicu da je katolička crkva u Poljskoj – iz koje je potekao i papa Jovan Pavle Drugi – bila jedna od retkih koje nisu pristale na kolaboraciju sa fašističkim okupatorima. Dajući patriotski i etički primer, ona je platila visoku cenu: više od trećine poljskih sveštenika izgubilo je život u pokretu otpora i u nacističkim koncentracionim logorima. Kod nas je, na žalost, sem časnih iznimaka, bilo suprotno: bilo je sveštenika koji su upravljali logorima i u ime “verske slobode” prednjačili u zločinima nad bespomoćnim žrtvama, čija je jednia krivica bila druga vera. Mnogi su oblačili ustaške uniforme i borili se na strani okupatora – onih istih fašističkih sila protiv kojih je, da podsetimo, i Amerika bila u ratu. Ali to kongresmenima Biađiju i Grinu ne smeta da u Predstavničkom domu prirede komemoraciju sveštenicima u ustaškim uniformama (ili ustašama u svešteničkoj odori, svejedno), koji su 8. februara 1945. poginuli na Širokom Brijegu pored Mostara, ogorčeno braneći od Narodnooslobodilačke vojske jedno od najtvrđih ustaških uporišta.

Na kraju, umesto bilo kakvog zaključka, uzimamo slobodu da spikeru Predstavničkog doma gospodinu Tomasu O’Nilu preporučimo da za kongresmene Biađija i Grina priredi specijalnu projekciju američke televizijske serije “Holokaust”. Veoma je poučna.

Mirko Klarić